Những năm gần đây, dòng chảy thương mại nông sản giữa Việt Nam và Campuchia đang phát triển mạnh mẽ, đặc biệt trong lĩnh vực lúa gạo và hạt điều. Trên những cánh đồng vàng rực ven biên giới, hay trong các kho chứa nông sản của tỉnh Tây Ninh, Bình Phước, ta dễ bắt gặp hình ảnh những chuyến xe chở đầy thóc và hạt điều từ đất nước chùa Tháp đổ về Việt Nam. Đây không chỉ là hoạt động thương mại thuần túy, mà còn phản ánh mối quan hệ hợp tác sâu sắc và bổ trợ lẫn nhau giữa hai nền kinh tế láng giềng.
Theo số liệu từ Tổ chức Thương mại Thế giới (WITS) và các nguồn thống kê trong khu vực, riêng trong năm 2023, Việt Nam đã nhập khoảng 689.000 tấn gạo từ Campuchia. Sang đầu năm 2025, con số này tiếp tục tăng, với hơn 1,1 triệu tấn thóc (paddy rice) được đưa vào Việt Nam chỉ trong hai tháng đầu năm.
Điều này có thể khiến nhiều người bất ngờ, bởi Việt Nam vốn là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc nhập khẩu này không xuất phát từ nhu cầu tiêu dùng nội địa, mà nhằm phục vụ chế biến, tinh luyện và tái xuất khẩu. Với năng lực chế biến hiện đại, hệ thống logistics phát triển và mạng lưới khách hàng quốc tế rộng lớn, Việt Nam trở thành trung tâm chế biến gạo khu vực, thu mua thóc từ Campuchia để xuất khẩu sang các thị trường như châu Phi, Philippines hay Trung Đông.
Các chuyên gia kinh tế nhận định, đây là mối quan hệ “cộng sinh” trong thương mại nông nghiệp. Campuchia có lợi thế về đất đai màu mỡ, khí hậu thuận lợi và chi phí sản xuất thấp, trong khi Việt Nam lại sở hữu hệ thống máy xay xát, cảng biển và kỹ thuật bảo quản tiên tiến. Nhờ vậy, cả hai bên đều hưởng lợi: nông dân Campuchia có đầu ra ổn định, còn doanh nghiệp Việt Nam có nguồn nguyên liệu dồi dào để duy trì sản xuất quanh năm.
Nếu lúa gạo thể hiện sự gắn bó truyền thống, thì hạt điều lại là biểu tượng cho sự hợp tác hiện đại và bền vững giữa Việt Nam và Campuchia. Theo số liệu thống kê, trong sáu tháng đầu năm 2024, Việt Nam đã nhập hơn 780.000 tấn hạt điều thô từ Campuchia, trị giá khoảng 1 tỷ USD. Sang năm 2025, tổng kim ngạch nhập khẩu hạt điều từ Campuchia đạt 1,39 tỷ USD, chiếm khoảng 90% sản lượng hạt điều thô mà Campuchia xuất khẩu ra thế giới.
Điều đáng chú ý là phần lớn lượng hạt điều này được chuyển về các tỉnh Bình Phước, Đồng Nai và Tây Ninh, nơi tập trung hàng trăm nhà máy chế biến điều của Việt Nam. Sau khi được phân loại, bóc vỏ và rang sấy, sản phẩm điều nhân sẽ được xuất đi các thị trường lớn như Mỹ, châu Âu và Nhật Bản – giúp Việt Nam giữ vững vị thế quốc gia xuất khẩu điều nhân số 1 thế giới suốt nhiều năm liền.
Quan hệ hợp tác này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn góp phần thúc đẩy phát triển sinh kế khu vực biên giới. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã đầu tư sang Campuchia, hỗ trợ kỹ thuật trồng điều, xây dựng nhà máy thu mua và tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động địa phương. Ở chiều ngược lại, nguồn nguyên liệu điều từ Campuchia giúp Việt Nam ổn định nguồn cung, tránh tình trạng khan hiếm nguyên liệu như giai đoạn trước.
Dù mối quan hệ thương mại Việt Nam – Campuchia đang phát triển tích cực, nhưng vẫn tồn tại những thách thức cần giải quyết. Về phía Việt Nam, việc phụ thuộc quá nhiều vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu có thể khiến ngành chế biến điều đối mặt với rủi ro khi giá thu mua hoặc sản lượng bên Campuchia biến động. Trong khi đó, Campuchia lại cần đầu tư thêm vào hạ tầng logistics, bảo quản nông sản và chuẩn hóa quy trình sản xuất để nâng cao giá trị xuất khẩu.
Ngoài ra, sự cạnh tranh trên thị trường gạo quốc tế ngày càng gay gắt. Việc Việt Nam nhập lúa từ Campuchia để tái xuất đòi hỏi quản lý chất lượng nghiêm ngặt và chiến lược thương hiệu linh hoạt để đảm bảo uy tín của gạo Việt Nam trên trường quốc tế.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, với vị trí địa lý liền kề, mối quan hệ hữu nghị truyền thống và chính sách hợp tác song phương sâu rộng, thương mại nông sản giữa hai nước sẽ tiếp tục mở rộng. Việt Nam có thể trở thành trung tâm chế biến và xuất khẩu nông sản khu vực, trong khi Campuchia giữ vai trò là vùng cung ứng nguyên liệu chiến lược.
Việc Việt Nam nhập khẩu lúa và hạt điều từ Campuchia là biểu tượng sinh động của hợp tác kinh tế bền vững, không chỉ đem lại lợi ích thương mại trước mắt mà còn củng cố mối quan hệ láng giềng hữu nghị lâu đời. Trên nền tảng này, hai quốc gia hoàn toàn có thể hướng tới chuỗi giá trị nông nghiệp chung, cùng chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và thị trường – vì một nền nông nghiệp xanh, hiệu quả và thịnh vượng ở khu vực Đông Nam Á.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến động thị trường lương thực, sự gắn bó giữa Việt Nam và Campuchia qua hạt lúa, hạt điều – những sản phẩm gắn liền với đời sống người dân – càng trở nên ý nghĩa. Đó không chỉ là thương mại, mà là sợi dây kết nối của niềm tin, tình hữu nghị và phát triển bền vững giữa hai dân tộc anh em.
Tạp Chí Khmer – Việt.
